آبی که سفره های زیرزمینی را نجات می دهد! - وبلاگ توسعه دهنده ها

به گزارش وبلاگ توسعه دهنده ها، تداوم خشکسالی در بیشتر نقاط کشور، بحران را در حوزه آب ملموس تر می نماید، بسیاری از کشورهایی که آب کافی یا زمین مرغوب برای کشاورزی ندارند، به این نتیجه رسیده اند که فراوری محصول در سرزمینشان صرفه مالی نداشته و به همین دلیل موضوع آب مجازی در این کشورها به صوت ویژه در دستور کار قرار گرفته است.

به گزارش وبلاگ توسعه دهنده ها، راهکارهایی برای کنترل مصرف منابع آبی و حل بحران آب یا به تعبیر بعضی کارشناسان ورشکستگی آبی کشور مطرح می گردد یکی از آن ها آب مجازی یا آب پنهان است

آب مجازی، به آبی گفته می گردد که در روند فراوری فرایند کالاها و محصولات به کار برده گردد اما به دلیل این که این آب استفاده شده، در محصول نهایی دیده نمی گردد، به آن مجازی یا آب پنهانی می گویند.

به طور کلی منظور از آب مجازی مجموع آب مصرف شده برای فراوری معینی از محصول یا مجموع آب مورد احتیاج برای فراوری مقدار معینی از محصول با توجه به شرایط اقلیمی، زمانی و مکانی است.

اهمیت استفاده از آب مجازی

روح الله فتاحی، دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد در گفت وگو با خبرنگار وبلاگ توسعه دهنده ها در مورد اهمیت استفاده از آب مجازی، اظهار کرد: ضروری است برای فراوری محصولاتی که احتیاجمند آب بیشتر هستند در تمامی مراحل فراوری، ردپای آب (میزان آب مصرف شده) برای آن ها در نظر گرفته گردد.

فتاحی گفت: آب هایی که در مراحل فراوری محصول استفاده می شوند در سه گروه آب سبز (آب باران)، آبی (زیرزمینی و رودخانه ها) و خاکستری (آب پساب) قرار می گیرند.

وی بیان نمود: می توان بخش قابل توجهی از احتیاج آبی محصولات کشاورزی که با آب باران کشت می شوند را بدون هزینه، صرفاً به وسیله رطوبت موجود در خاک و آب ناشی از بارندگی که در خاک ذخیره شده تأمین و کمتر به سراغ آب های زیرزمینی (آبی) پیش رفت، گرچه در بعضی مناطق می توان از آب پساب نیز استفاده کرد.

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد گفت: باید اطلاعاتی از وضعیت منابع آبی در دسترس باشد تا بتوان به سمت استفاده از روش هایی برای کاهش سرانه آب مصرفی حرکت کرد.

وی ادامه داد: ضروری است در نقاط مختلف کشور یا دنیا مقدار آب مجازی برای فراوری هر محصول محاسبه شده و معین گردد محصولی که برای فراوری، احتیاجمند آب مجازی کمتری بوده در چه ناحیه ای کشت گردد.

چرا آب مجازی؟

فتاحی با بیان اینکه در ایران میزان آب مصرفی برای کشت گندم نسبت به سایر نقاط دنیا بیشتر است، توضیح داد: به دلیل محدود بودن منابع آبی در کشور و بالا بودن احتیاج آبی بعضی محصولات، باید به سمت وارد کردن این گونه محصولات پیش رویم، چرا که وارد کردن محصول موجب صرفه جویی در مصارف آب خواهد شد.

وی اضافه نمود: طبق آمارها سرانه مورد احتیاج آب مصرفی هر فرد، در کشورهایی همچون چین حدود دو هزار لیتر در روز، ترکیه حدود چهار و 400 لیتر در روز و در ایران حدود چهار هزار و 450 لیتر در روز است و بر اساس این شاخص و مقایسه با وضعیت منابع آبی در نقاط مختلف، باید برای مدیریت منابع آبی تصمیم گرفت تا بتوان با مقدار آبی که در اختیار بوده آبرانه یا آب مورد احتیاج مجازی هر فرد را تأمین کرد.

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد در مورد صادرات و واردات آب مجازی، توضیح داد: اگر محصولاتی که برای فراوری در داخل کشور احتیاج به مصرف بالای آب دارند، وارد شده و محصولاتی که برای فراوری احتیاج به آب کمتری دارد، در داخل کشور فراوری و صادر کنیم، در این صورت عملاً بیلان آب مجازی برای کشور اصلاح خواهد شد.

وی گفت: کشور در منطقه کم آب قرار گرفته و باید رویکرد برنامه ریزی بر این اساس قرار گیرد که صادرات آب مجازی کمتر از واردات آن باشد.

آب مجازی؛ واردات یا صادرات؟

فتاحی اضافه نمود: بایستی الگوی کشت به سمتی راهنمایی گردد که محصولات با احتیاج آبی کم فراوری و آن ها را صادر کرد و محصولاتی که احتیاج به آب بیشتری دارند را وارد کنیم تا از این طریق بتوان با شرایط کم آبی سازگار شد.

وی بیان نمود: بیلان کشورهای توسعه یافته در صادرات و واردات، بهتر از کشورهای در حال توسعه است، به طوری که آمریکا رتبه اول واردات آب مجازی را داراست و در کانادا صادرات آب مجازی حدود 95 میلیارد متر مکعب و در روسیه 48 میلیارد مترمکعب است، این امر نشان می دهد در کشورهای توسعه یافته واردات آب مجازی بیشتر از صادرات است.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهرکرد توضیح داد: کاربرد آب مجازی در برنامه ریزی ها و عمدتاً در معین الگوی کشت، معین مزیت های فراوری محصولات مختلف و صادرات و واردات کالا بوده که از دیدگاه آب مجازی، نگاه مزیت سنجی یا فزونی سنجی برای فراوری این محصولات مورد احتیاج است.

وی گفت: آب مجازی به عنوان یک شاخص برای برنامه ریزی و سیاست گذاری در مدیریت منابع آب، مدیریت فراوری و تجارت کالا است که خوشبختانه نزدیک به یک دهه است که در کشور به این امر به طور جدی پرداخته شده، گرچه در برنامه ریزی ها صندلی خود را پیدا ننموده است، چرا که تصمیم گیران اجرایی بخش های مختلف، دغدغه لازم را برای برنامه ریزی در مدیریت منابع آب نداشته و پارامترهای دیگری را مورد توجه قرار می دهند.

فتاحی تاکید نمود: متأسفانه در چهارمحال و بختیاری پیاده کردن سیاست های توسعه و ترویج الگوی کشت مغفول مانده و تاکنون کار چندان برجسته ای انجام نشده است، پاشنه آشیل مدیریت منابع آب برای اصلاح الگوی کشت در نقاط مختلف استان تغییر این نگاه خواهد بود.

وی بیان نمود: اگر مفهوم بسیار کاربردی و راهگشایی را برای آب مجازی در تصمیم گیری لحاظ کنیم باید روی محصولات مختلف علاوه بر برچسبی که برای انرژی درج می گردد برچسب آب مصرفی هم لحاظ گردد، برای کاهش مقدار آبرانه یا مجموع آب مصرفی مردم برنامه ریزی صورت گیرد و محصولاتی که مصرف کننده زیاد آب هستند را وارد نموده و از محصولاتی که در فرایند بازیافت، احتیاج به مصرف آب کم داشته باشند، استفاده گردد.

آب مجازی در تقابل با آب های زیرزمینی

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد در ادامه با اشاره به ضرورت بهره وری بیشتر آب سبز با هدف کاهش مصرف آب زیرزمینی، توضیح داد: برای نقاط مختلف دنیا و کشورهایی که الگوی کشت محصولات را به سمت استفاده از آب زیرزمینی پیش می برند، فرصت مناسبی است تا بتوانند برای فراوری محصول با آب بارندگی که در خاک ذخیره و توسط گیاهان مورد استفاده قرار می گیرد بیشترین بهره برداری را داشته باشند.

وی با اشاره به لزوم ترسیم نقشه مزیت نسبی محصولات کشاورزی، بیان نمود: دو نظریه در این خصوص وجود دارد، نظریه اول بیان می نماید تجارت آب مجازی می تواند جایگزین مناسبی به جای انتقال آب بین حوضه ای در بعضی کشورها باشد، براساس این نظریه می توان به جای سرمایه گذاری سنگین و انتقال فیزیکی آب، آن را به صورت مجازی وارد یا صادر کرد.

فتاحی ادامه داد: نظریه دوم به این معناست که اگر در ایران محصولات پرآب فراوری نگردد در واقع به دلیل وابسته کردن خود به دیگر کشورها، خودکفایی معنا ندارد و گاهاً ممکن است برای رسیدن به خودکفایی نسبی و سرمایه گذاری در راستای تأمین امنیت غذایی با هزینه های گزاف سیاسی و مالی روبرو شویم.

وی بیان نمود: علاوه بر استفاده از فرصت ها و صادرات و واردات بین المللی آب، باید با ترسیم نقشه مزیت نسبی در داخل کشور، مناطقی که امکان کشت محصولات با آب کمتر را دارند در اولویت قرار گرفته و به جای انتقال آب بین حوضه ای الگوی کشت را بر اساس مفهوم آب مجازی و صادرات و واردات آن، مبنای تصمیم گیری برای تخصیص منابع آب قرار داد.

این عضو هیأت علمی دانشگاه اعلام کرد: شورای دنیای آب در سال 2004 میلادی به کشورهای دنیا توصیه نموده دولت ها و سازمان هی بین المللی باید، آب مجازی را به عنوان ابزاری برای تحلیل سیاست های کشاورزی و مدیریت منابع آب در سطح ملی و منطقه ای به کار ببرند.