چرا بازسازی گنبد مسجد امام به فاجعه تبدیل شد؟ - وبلاگ توسعه دهنده ها

به گزارش وبلاگ توسعه دهنده ها، یک طراح و مجری پروژه های معماری اسلامی با اشاره به مفقود بودن مؤلفه های اصلی بازسازی در جریان بازسازی گنبد مسجد امام گفت: بازسازی کنندگان این بنا فاقد تخصص و مهارت و سابقه کافی در این زمینه بودند.

به گزارش تسنیم، چندی پیش در آخرین فرایند انجام بازسازی که بیش از 11 سال از وجود داربست بر بدنه گنبد مسجد امام می گذشت، انتشار تصاویری از اعوجاج در گنبد مسجد امام (ره) و تغییر رنگ آن در پی بازسازی این بنای تاریخی مورد توجه رسانه ها نهاده شد.

نحوه نوسازی و بازسازی گنبد مسجد جامع عباسی (مسجد امام) اصفهان پس از بازسازی گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان در میدان ثبت جهانی شده نقش جهان در کانون توجه نهاده شده و خبرساز شده است.

پس از بازگشایی داربست ها بعد از 11 سال و با حضور مدیر کل تازه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در 3 ماه گذشته، اخباری مبنی بر اعوجاج و کجی و در بعضی از قسمت ها برآمدگی به علت بازسازی غیراصولی گنبد مسجد منتشر شد.

مطابق اظهارات بسیاری از کارشناسان، گنبد مسجد امام اصفهان توازن معماری خود را از دست داده و ریخت گنبدی شکل آن از دست رفته است؛ به طوری که یک سوی گنبد در بازسازی به وسیله پیمانکار خم دارد و سوی دیگر آن مثلثی شکل شده است.

مسجد جامع عباسی که از آن با عنوان مسجد امام نیز یاد می نمایند، شاهکار معماری، کاشی کاری و نجاری قرن یازدهم هجری است که بسیاری این اثر را چکیده یک هزار سال کوشش هنری برای مسجدسازی در ایران می دانند. مسجد امام اصفهان، 15 دی ماه 1310 به شماره 107 در لیست آثار ملی ایران ثبت شد و همراه با میدان نقش جهان در لیست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است.

به همین دلیل سید مسعود موسوی زاده کاشی پز طراح و مجری پروژه های معماری اسلامی، با بیان این موضوع که دو مقوله آموزش و مطالعات از مهمترین مؤلفه ها در بحث بازسازی آثار باستانی هستند، با انتقاد از مفقود بودن این دو مؤلفه مهم در جریان بازسازی گنبد مسجد امام، بازسازی نمایندگان این بنا را فاقد تخصص و مهارت و سابقه کافی در این زمینه دانست و ضمن شرح مهمترین اصول لازم برای انتخاب صحیح پیمانکاران بر لزوم انتخاب دقیق و سنجش سخت گیرانه پیمانکاران بازسازی نماینده میراث فرهنگی بر اساس استاندارد های علمی تعیین شده تأکید کرد.

وی گفت: اِسمیت به عنوان یک کاوشگر عرصه باستانی در جریان سفر خود در سال 1878 میلادی به اصفهان کلیه آثار منقول تاریخی و قابل حمل را به موزه ویکتوریا آلبرت لندن برد و درخصوص آن دسته از آثار غیرمنقول نظیر گنبد مسجد امام، مدرسه چهارباغ و ... که قابل انتقال نبود، نسبت به انجام نقشه برداری به صورت تمام رنگی از سطح گنبد در مقیاس بسیار دقیق و کوچک اقدام نموده که این نقوش هم اکنون در گنجینه موزه آلبرت لندن نگه داری شده و قابل مشاهده است، با مقایسه این مستندات با نقوش ترمیم شده فعلی گنبد مغایرت هایی به وضوح به چشم می خورد.

استفاده از داربست مغایر با اصول بازسازی به جای مانده از دوران گذشته بود

این طراح و مجری پروژه های معماری اسلامی با بیان اینکه شیوه معماری گنبد مسجد امام در حقیقت شیوه اجرایی به ارث رسیده از معماری دوره صفوی، سلجوقیان و ایلخانان است، بیان نمود: بر اساس این شیوه، نقوش و تزئینات در حین اجرای کالبد یا سازه همزمان اجرایی می گردد و الزاماً به صورت غیرداربست انجام می شد، در حالی که بازسازی به این شکل انجام نشده و همین تناقض موجب ایجاد مشکل شده است.

موسوی با بیان اینکه مشکل حادث شده در واقع ناشی از عدم شناخت و آگاهی کامل نسبت به اصول معماری به کار رفته در طراحی ساختار گنبد بوده است، توضیح داد: گنبد مسجد امام دارای سه پوسته است که همزمان عملیات بازسازی بر روی این سه پوسته اجرایی می شد، اما در بازسازی به یاری داربست عملاً امکان بازسازی و طراحی مجدد همزمان این سه پوسته به شیوه سنتی وجود ندارد.

این پژوهشگر معماری سنتی ادامه داد: مطابق مطالعات علمی اجرا شده برای اجرای هر طرح بازسازیی پیروز الزاماً باید قبل از اجرا 7 سوال مهم از تیم بازسازی گر و مداخله نماینده پرسیده گردد که از با اهمیت ترین این سؤالات این است که اساساً ارزش اثری که قرار است مورد ترمیم قرار بگیرد از نظر معنوی چقدر است؟ و اینکه آیا نهادی است که بتواند حسن اجرای بازسازی را تضمین کند؟ که در واقع نحوه پاسخ به این سئوالات رویکرد و نگاه تیم بازسازی نماینده و اندازه پیروزیت آن را ترسیم خواهد نمود.

وی با بیان این مطلب که در کشور های اروپایی در بازسازی آثار تاریخی همرامی تیم آکادمیک و علمی، مشارکت مردم و بخش خصوصی دو اصل جدایی ناپذیر است، توضیح داد: قبل از اجرای پروژه ضرورتاً نظریات مشورتی و علمی و دیدگاه های بخش خصوصی اخذ و ضمن لحاظ کردن در پروژه متعاقباً طرح اجرایی می گردد.

پیمانکار مسجد امام خالی از تخصص و تجربه بازسازی بود!

این طراح و مجری پروژه های معماری اسلامی با بیان این مطلب که پیمانکاران طرح بازسازی گنبد مسجد امام و شیخ لطف الله اساساً یکی متخصص کاشی کاری نبوده است و دیگری نیز هیچگونه سوابق معتبری مبنی بر بازسازی یک گنبد در کارنامه اجرایی خود ندارد، اذعان کرد: این در حالی است که در سایر نقاط جهان فرضاً اگر زمان بندی بازسازی یک اثر دو ساله است، حداقل زمانی بین سه تا شش ماه صرف ارزیابی کیفی پیمانکاران متقاضی می گردد و مراحل سختی برای انتخاب نهایی طی می گردد.

مطابق با گفته های موسوی، باید به این نکته کاملاً توجه داشت که در اجرای طرح های بازسازیی سنجش توان و امکان تضمین حسن انجام کار از سوی پیمانکار بسیار مهم است و باید الزاماً در آنالیز های اولیه ضرورتاً مدنظر قرار گیرد.

این پژوهشگر معماری سنتی در ادامه صحبت های خود اضافه کرد: مطابق موازین علمی و مطالعات اجرا شده مفصل که بخشی از آن به وسیله بنده در کشور های خارجی ارائه نیز شده است، در بازسازی آثار باستانی یک دستورالعمل تعیین و جامعی متشکل از 12 بند به صورت مجموعه ای از باید ها و نباید ها وجود دارد که در مورد کلیه ابنیه از جمله گنبد مسجد امام صدق می نماید.

عدم رعایت 2 اصل مهم بازسازی در فرآیند بازسازی گنبد مسجد امام

بر اساس شرحات وی، خلاصه این باید ها و نباید ها در دو محور قابل بیان است و آن اینکه اولاً بازسازی یک کار گروهی و تیمی است که بهره مندی از تجربیات، فنون تخصصی و مهارت های مختلف در آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و ثانیاً اینکه باید اجرای پروژه ضرورتاً مبتنی بر رویکرد علمی باشد؛ به این نحو که اگر پروژه اجرایی است باید الزاماً در اثنای آن نیز مطالعات علمی وجود داشته باشد و نمی توان از فنون علمی غفلت کرد.

این طراح و مجری پروژه های معماری اسلامی با تأکید بر اینکه دو مقوله آموزش و مطالعات در اجرای هر طرح بازسازیی بسیار حائز اهمیت و توجه است، بیان کرد: بر اساس آنالیز ها و تجربیات حاصل از مشاهدات در مورد موضوع گنبد مسجد امام به صورت کلی عدم توجه به ضرورت کار تیمی و گروهی و نبود مطالعات به روز به عنوان دو مؤلفه بسیار مهم برای پیروزیت طرح های بازسازی و بازسازی آثار باستانی کاملاً مغفول واقع شده است.

موسوی با اشاره به اینکه امروزه در تمامی پروژه های شهری متأسفانه صرفاً به ابعاد کالبدی طرح توجه شده و مباحث اجتماعی و نظری کاملاً مغفول مانده است، یادآور شد: این مشکل در مورد بازسازی و بازسازی میراث فرهنگی نیز گریبان گیر ما شده است.

وی بعلاوه در انتها صحبت های خود اظهار داشت: باید لزوماً در تیم های تصمیم گیر و اجرانماینده طرح های شهری، اصحاب فرهنگ و دارای دغدغه های اجتماعی و متخصصین فرهنگی حضور داشته باشند و این موضوع حلقه مفقوده این روز های طرح عمرانی و بازسازی شهری است.